Klacz powinna co roku urodzić jedno zdrowe źrebię. Jednakże te założenia hodowlane spełnia zaledwie 2/3 klaczy. Błędy popełniane w zakresie żywienia, utrzymania klaczy i błędy organizacyjne najwcześniej i najwyraźniej uwidaczniają się w postaci zaburzeń w rozrodzie. Do ich najczęstszych przyczyn należą: ograniczona dawka ruchu, światła, zbyt krótki okres przebywania na pastwisku, niezbilansowane dawki pokarmowe, zła jakość pasz, infekcje, niewyleczone lub niezdiagnozowane stany chorobowe, stany zapalne, stres itp.
Klacz należy traktować odpowiednio do jej stanu fizjologicznego, ze szczególną troską w czasie przygotowania jej do pokrycia, w pierwszych 2-3 miesiącach źrebności oraz w ostatnich trzech miesiącach ciąży. Są to najtrudniejsze i najbardziej newralgiczne okresy. Od postępowania i żywienia klaczy w tych fazach cyklu rozrodczego zależy ich skuteczne pokrycie, właściwy rozwój płodu, laktacja oraz ponowne zaźrebienie.

Przeprowadzone przez nas w ciągu 2 lat badania na populacji ok. 300 klaczy hodowlanych z różnych rejonów Polski, różnych ras i w różnym wieku ujawniły, że tylko 47 % klaczy zaźrebiło się przy pierwszej inseminacji i bez żadnej ingerencji lekarskiej. Około 30 % klaczy wymagało interwencji chirurgicznej oraz internistycznej, a kilkanaście procent wymagało konsultacji żywieniowej.
Współpraca na płaszczyźnie lekarz weterynarii – żywieniowiec – hodowca jest podstawą do stworzenia planu postępowania z klaczą, szczególnie taką, która w poprzednim sezonie była jałowa. Najważniejszym założeniem tej współpracy jest uzyskanie jak największej ilości informacji o klaczy. Do tego celu każdy właściciel powinien stworzyć kartę matki hodowlanej, w której zawrze najistotniejsze informacje: przebieg rui, ich regularność, wypływy z dróg rodnych, resorbcje, ronienia, przebieg porodu, problemy z odejściem łożyska, problemy z odchowem źrebaka, wszelkie interwencje lekarskie, stosowane dawki żywieniowe, rodzaj pasz i suplementów itp. Taka wiedza pozwala lekarzowi na lepsze przygotowanie klaczy do inseminacji, przeprowadzenie wcześniej koniecznych zabiegów chirurgicznych czy opracowanie planu postępowania z klaczami, które zresorbowały ciąże, poroniły lub były problematyczne w zaźrebieniu w minionym sezonie inseminacyjnym. Natomiast w kwestii żywieniowej zebrana przez hodowcę informacja pomaga właściwie zbilansować dietę, która jest ważnym czynnikiem mającym wpływ na przygotowanie klaczy do sezonu rozrodczego, jej kondycję i stan zdrowia.

Podstawą prawidłowego zbilansowania dawek stosowanych w żywieniu jest właściwe określenie wartości pokarmowej zadawanych pasz oraz znajomość norm żywienia koni określających ich potrzeby pokarmowe zależne od masy ciała, aktywności ruchowej, miesiąca źrebności lub laktacji klaczy. Poprawnie zbilansowana dawka pokarmowa powinna w skoncentrowanej formie dostarczać zwierzęciu wystarczającej ilości białka, soli mineralnych i witamin, przy zachowaniu odpowiedniego poziomu węglowodanów i tłuszczów.
W przypadku pasz podstawowych – zielonki, siana i owsa – ich wartość jest bezdyskusyjna i powszechnie znana. Jeżeli natomiast decydujemy się wzbogacić dawkę podstawową o pasze i dodatki uzupełniające, należy mieć świadomość, które elementy i w której fazie cyklu rozrodczego są szczególnie istotne, a wręcz niezbędne. Zdarzające się bowiem stosunkowo często deficyty mineralno-witaminowe mogą w istotny sposób zaburzyć cykl rozrodczy i skuteczne zaźrebienie.

Klacz przygotowywana do pokrycia powinna być utrzymana w dobrej kondycji, ale nie może być zapasiona, gdyż ma to negatywny wpływ na płodność i utrudnia wyźrebienie. Najlepsze warunki dla skutecznego zaźrebienia to przedwiośnie i wiosna - ze względu na naturalny cykl rujowy klaczy. Jednakże wielu hodowców rozpoczyna stanówkę w okresie zimowym. I już wówczas należy zwrócić uwagę na zbilansowane żywienie niwelujące ewentualne niedobory składników pokarmowych, które mogą mieć miejsce zimą (zwłaszcza przy gorszej jakości siana). Lecz pamiętajmy, że już jesienią, kiedy ilość runi na pastwisku zmniejsza się i nie zapewnia ona dostatecznej ilości składników odżywczych, należy stopniowo zacząć stosować dodatek paszy treściwej, tak aby klacz utrzymać w dobrej kondycji. Ten czas jest dla organizmu dodatkowo trudny z uwagi na infekcje i spadek odporności. Układ immunologiczny jest w tym przejściowym, jesiennym okresie osłabiony, konie zaczynają proces linienia, co stanowi dodatkowe obciążenie. Dlatego dieta, zwłaszcza klaczy, które planujemy kryć w nadchodzącym sezonie rozrodczym, powinna w tym okresie być szczególnie wzbogacona w elementy wzmacniające, poprawiające odporność i pozwalające uchronić konia przed infekcją lub złagodzić jej objawy. W codziennej diecie można zastosować dodatek meszu, który stanowi lekkostrawny i zazwyczaj bardzo lubiany przez konie posiłek. Mesz, który powinien być zawsze paszą uzupełniającą z niską ilością skrobi i wysoką zawartością błonnika jest najpopularniejszym dietetycznym pokarmem o wysokim stopniu strawności i doskonałych walorach odżywczych, regeneruje i wzmacnia organizm. Można go stosować kilka razy w tygodniu, najlepiej jako dodatkowy wieczorny posiłek. Inne dodatki paszowe powinny być stosowane adekwatnie do aktualnych potrzeb pokarmowych, mając na uwadze, że wraz ze wzrostem wymagań w stosunku do klaczy wzrasta znaczenie bilansowania składników odżywczych w stosowanych dawkach pokarmowych.

Zapotrzebowanie energetyczne jałowych, niepracujących klaczy jest równe lub minimalnie większe od zapotrzebowania bytowego, potrzeby białkowe utrzymują się również na podobnym poziomie. W skład podstawowej dawki zimowego okresu żywienia klaczy powinno wchodzić dobre siano z różnych gatunków traw z dodatkiem lucerny (ok. 1,5 kg/100 kg masy ciała) i pasza treściwa w ilości ok. 0,5 kg/100 kg masy ciała. W przypadku, gdy klacz jest w gorszej kondycji i nie wykazuje rui lub cykl przebiega bez owulacji, warto zastosować dodatek pełnoporcjowej mieszanki uzupełniającej. Powinna ona zawierać łatwo dostępną energię w postaci ziaren zbóż poddanych hydrotermicznym procesom i wysokowartościowe białko, którego dodatkowa podaż (ok. 200 g) może korzystnie wpłynąć na wywołanie rui, głównie za sprawą aminokwasu egzogennego – metioniny. Dodatek mieszanki do dawki jest szczególnie wskazany na ok. 2 – 3 tygodnie przed planowanym pokryciem. Ilość paszy treściwej zwiększa się w tym czasie o około 20%.
Niezwykle ważne w tym okresie jest również właściwe pokrycie zapotrzebowania klaczy na składniki mineralne i witaminy, a w szczególności wapń, jod, selen, witaminę A i E, których niedobór podczas okresu zimowego jest znaczny i może powodować nieregularny cykl i trudności z zaźrebieniem. Codzienny dodatek 18 000 j.m. witaminy A i 18 mg witaminy E na 100 kg masy ciała w tym okresie może mieć bardzo korzystny wpływ na przebieg cyklu rozrodczego. Wskazany jest również dodatek beta-karotenu (w ilości 40 mg/100 kg masy ciała) na około miesiąc-dwa przed planowanym kryciem. Dla wzbogacenia dawki w ten składnik można wykorzystać świeżą marchew lub dodatek paszowy zawierający beta-karoten – prowitaminę równie cennej w rozrodzie witaminy A. W paszach naturalnych występuje ona w śladowych ilościach, tym bardziej cenna jest zdolność przekształcania się karotenu w witaminę A w błonie śluzowej jelita cienkiego konia, przy udziale specyficznych enzymów. Sam beta-karoten również pełni znaczącą rolę, gdyż odpowiada za funkcje jajników i regularność występowania rui u klaczy. Natomiast witamina A, oprócz swojej roli w procesach: rozrodczym i wzrostu oraz prawidłowym funkcjonowaniu tkanki kostnej, błon śluzowych i naskórka, jest często nazywana również witaminą przeciwinfekcyjną.

Pamiętajmy, że wymieniona grupa minerałów i witamin (witamina A, beta-karoten, witamina E, selen, jod, wapń) jest to grupa elementów, których dodatkowa podaż w okresie przygotowania klaczy jałowych do sezonu jest niezbędna ze względu na ich rolę i aktywny udział w procesach rozrodczych. Bez właściwego zaopatrzenia organizmu klaczy w te elementy - prawidłowe funkcjonowanie jajników i przebieg cyklu z wyraźnie zaznaczoną rują, skuteczne pokrycie (zarówno klaczy jałowej jak i klaczy będącej w rui poźrebięcej) oraz utrzymanie ciąży stają się dużo trudniejsze (wpływ tych elementów na procesy rozrodcze – tab.1).

Musimy jednak pamiętać, że kondycja klaczy oceniana tylko na podstawie samego jej wyglądu i stanu odżywienia jest oceną subiektywną i jako taka bywa niestety często bardzo nietrafiona. W praktyce hodowlanej deficyty (niewidoczne dla oka), zwłaszcza tych wyżej wymienionych składników mineralnych, które mogą dość znacząco przyczynić się do obniżenia wskaźników źrebności, spotykamy coraz częściej. Powinniśmy odpowiednio wcześnie zareagować i spróbować przeciwdziałać. Wskazane jest chociażby wcześniejsze badanie krwi (przed sezonem), pozwalające na opracowanie planu postępowania z matką i optymalizację żywienia. Pamiętać w tym miejscu należy, że średni czas potrzebny na wyrównanie deficytów mineralno-witaminowych to ok. 2,5- 3 miesiące.